PROGRAMOWANIE ŻYWIENIOWE- jaki ma wpływ na zdrowie dziecka?

Termin co raz częściej poruszany wśród specjalistów w aspekcie żywienia w trakcie ciąży.

W jednym z poprzednich artykułów został poruszony temat elementów prawidłowej diety na które należy zwrócić uwagę planując ciążę, natomiast warto sobie zadać pytanie

- jak odżywianie w teraźniejszości ma wpływ na zdrowie jeszcze nienarodzonego dziecka w przyszłości?

Odnosząc się do definicji programowanie żywieniowe- to wpływ czynników środowiskowych na uwarunkowania genetyczne w organizmie. Najbardziej istotne zmiany zachodzą w trakcie intensywnego wzrostu i różnicowania się komórek organizmu, czyli w trakcie życia płodowego i pierwszych lat rozwoju dziecka. Na skutek kumulacyjnego efektu działania czynników, zmienia się funkcjonowanie poszczególnych tkanek i narządów. A zachodzące procesy wywierają trwały wpływ na stan zdrowia w życiu dorosłym.

Programowanie żywieniowe przebiega na wielu etapach życia: szczególnie w okresie płodowym i pierwszych latach życia, ale także w późniejszych latach dziecięcych i życiu dorosłym.

Już na początku naszych rozważań warto podkreślić, że świadomy sposób odżywiania w trakcie przygotowań do ciąży oraz podczas jej trwania ma ogromny wpływ na ryzyko rozwoju określonych chorób w przyszłości. Długofalowe skutki zdrowotne są wysoko zależne od warunków płodowych w jakich przebywało dziecko.

Zdrowi, prawidłowo odżywieni rodzice to wyższe prawdopodobieństwo zdrowia u dzieci.

Tak jak już było wcześniej wspomniane organizm dziecka w trakcie życia płodowego oraz swoich pierwszych lat po urodzeniu przechodzi proces szybkiego różnicowania i podziału komórkowego, rozwoju tkanek i narządów, już na żadnym innym etapie życia nie dochodzi do tak intensywnych zmian, to właśnie wtedy organizm ludzki jest szczególnie wrażliwy na nadmiar i niedobór odpowiednich składników odżywczych w diecie. Nieprawidłowa dieta oraz stan odżywienia w danych czasie może trwale „przeprogramować” metabolizm dziecka i zwiększyć predyspozycję do występowania chorób cywilizacyjnych w przyszłości.

Otyłość u matki

Zarówno występowanie otyłości u matki przed ciąża jak i nadmierne przybieranie masy ciała w trakcie trwania ciąży może ściśle wiązać się z ryzykiem występowania makrosomii u dziecka ( nadmierna masa płodu w stosunku do wieku ciążowego dziecka), natomiast nadmierna tkanka tłuszczowa prowadzi do powstania czynników prozapalnych będących przyczyną wystąpienia chorób metabolicznych u dziecka.

Zbyt duża masa urodzeniowa dziecka wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo- naczyniowych, otyłością w życiu dorosłym, hiperlipidemią oraz cukrzycą typu 2.

Ponadto otyłość u matki może zwiększać ryzyko wcześniactwa, wystąpienia wad cewy nerwowej, czy też wad wrodzonych u dziecka.

Niedożywienia u matki, niska masa ciała

Z kolei niedobór składników odżywczych może prowadzić do hipotrofii dziecka (niska masa urodzeniowa). Istnieje hipoteza, że u dzieci urodzonych z niską masą ciała obserwuje się efekt „doganiania” rówieśników w procesie rozwoju (ang. „growth catchup”). Dochodzi w ten sposób do szybszego zwiększania masy ciała co ostatecznie może powodować wyższe BMI w tym nadwagę lub otyłość, insulinooporność, cukrzycę typu 2, czy też choroby sercowo- naczyniowe, w tym nadciśnienie tętnicze.

Niedożywienie w okresie ciąży może wpływać na spowolnienie wzrostu i zaburzenia funkcjonalne, strukturalne komórek mięśnia sercowego, trzustki i nerek (organizm w warunkach niedoborów dostarcza składników odżywczych do najważniejszych narządów, przede wszystkim do mózgu) co powoduje zmniejszenie wielkości narządów. W przypadku ograniczonej pracy trzustki występują zaburzenia metabolizmu glukozy i insuliny, a nerek- nadciśnienie tętnicze.

Zbyt niska podaż składników odżywczych w trakcie I trymestru ciąży predysponuje do wystąpienia u dziecka w późniejszym okresie życia choroby niedokrwiennej serca, otyłości, aterogennego profilu lipidów( miażdżyca naczyń krwionośnych), chorób zakrzepowych, schizofrenii oraz zachowań antysocjalnych.

Natomiast wystąpienie niedożywienia u matki w II trymestrze ciąży skutkuje zwiększonym ryzykiem upośledzonej funkcji nerek lub wystąpieniem obturacyjnych chorób płuc w przyszłości, gdyż na tym etapie kształtuje się rozwój nerek oraz płuc u płodu.

Zarówno otyłość jak i niedożywienie u matki mogą zwiększać ryzyko wystąpienia komplikacji podczas ciąży oraz porodu. W przyszłości u dziecka mogą mieć duże znaczenie w procesie dojrzewania płciowego.

Cukrzyca Ciążowa

Jednym ze znaczących czynników, wpływających na późniejsze funkcjonowanie płodu, jest cukrzyca ciążowa. Oddziałuje ona między innymi na metylację niektórych genów u noworodka, co może prowadzić do ujawnienia zaburzeń metabolicznych w ciągu całego życia.

Alkohol

Spożywanie alkoholu podczas ciąży oprócz zwiększonego ryzyka poronień i ograniczenia wzrostu płodu może warunkować wystąpienie zespołu płodowo- alkoholowego u potomstwa (FAS) co głównie wpływa na zahamowanie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, a tym samym zahamowanie zaburzeń poznawczych.

Palenie papierosów

Dzieci narażone na działanie dymu tytoniowego w okresie płodowym wykazują tendencję do otyłości, zaburzeń tolerancji glikemii, podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi oraz dyslipidemii w późniejszym wieku.

Karmienie piersią

Stanowi duże korzyści w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, ma duże oddziaływanie na wczesne programowanie metaboliczne. Karmienie piersią związane jest z poprawą profilu lipidów, niższą masą ciała, niższym ciśnieniem tętniczym krwi oraz mniejszym ryzykiem rozwoju insulinooporności w późniejszym wieku. Dieta dziecka już w okresie okołoporodowym może wpływać na ilość i rozwój adipocytów (komórek tłuszczowych), a także jakość oraz szybkość procesów utleniania glukozy.

Podsumowanie

Programowanie żywieniowe w okresie okołoporodowym może znacząco wpływać na jakość życia w przyszłości. Styl życia matki może warunkować prawidłowy przebieg ciąży i dojrzewania płodu. Odpowiednie żywienie pozwala uniknąć powstawaniu nieodwracalnych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego też programowanie żywieniowe należy stosować jak ważny element profilaktyki chorób cywilizacyjnych.